چرا مرگ سکرات دارد؟/ تأثیرات ذکر “بسم الله الرحمن الرحیم”

در سوره ق آیه 19 آمده است: «و سرانجام، سکرات (و بی‌خودی در آستانه) مرگ حقیقت را(پیش چشم او) می‌آورد (و به انسان گفته می‌شود:) این همان چیزی است که تو از آن می­‌گریختی!»

 

یکی از موضوعاتی که راه گریزی برای فرار از آن نبوده و دیر یا زود همگان با او مواجه می‌شوند، مرگ است. البته مرگ در اعتقادات ما مسلمانان مخصوصاً مذهب تشیع، پلی است بین دنیا و آخرت که در آن لحظه انسان باید تمام پیوندهای خود را با جهانی که سالیان دراز با آن خو گرفته بود، قطع کند و در عالمی گام بگذارد که برای او کاملاً تازه و اسرارآمیز است.

 

همیشه لحظه­ جدایی، دردناک است

در لحظه وقوعِ این انتقال چشم حقیقی انسان باز می‌شود و اسراری را مشاهده می‌کند که قبل از آن لمس نکرده بود؛ بی‌ثباتی جهان مادی که عمرش را در راه خدمت به آن صرف کرده می‌بیند و حوادث بعد از مرگ را کم و بیش مشاهده می‌کند، در این لحظه است که وحشت تمام وجود او را فرا می‌گیرد؛ وحشتی ناشی از تنهایی و بی کسی. از اینکه با تن و وجودی که سالیان سال خو گرفته، باید خداحافظی کند و هر آنچه دارد را بگذارد و برود. و این گونه است که گفته می‌شود این حالت انتقال برای هیچ کس، آسان نیست؛ چراکه روح سالیان دراز با این تن، خو گرفته و پیوند داشته است.

لذا وقتی از امام صادق (ع) می‌پرسند که چرا روح هنگامی که از بدن خارج می‌شود، احساس ناراحتی می‌کند، ایشان می‌فرمایند: «زیرا بدن با آن خو گرفته و رشد کرده است.»(1)

از این نکته نباید غافل شد که میزان سکرات و دردناکی لحظات جدایی برای همه یکسان نیست؛ مسلماً آنها که علایق خاصی به دنیا دارند، انتقالشان از آن بسیار سخت‌تر است و نیز کسانی که مرتکب گناهان بیشتری شده‌اند سکرات موت برای آنها شدیدتر است، لذا هرچه انسان دلبستگی کمتری به دنیا داشته باشد و خود را بیشتر و بهتر برای سفر آخرت آماده کرده باشد، سکرات موت برایش راحت‌تر خواهد بود.

 

توصیفی از حالات سکرات مرگ

در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه، «سکرات مرگ»، این‌گونه توصیف شده است: «در سکرات مرگ، سستی و ضعف سراپای انسان را می‌گیرد و رنگ رخسار او تغییر می‌کند. در ابتدا زبانش از گفتار باز می‌ماند، ولی چشم و گوش و اندیشه او هنوز از کار نیفتاده‌اند. او درباره دنیا و اموالش با حسرت می‌اندیشد و پشیمان می‌شود. سپس مرگ بر او چیره‌تر می‌شود و گوش او نیز از کار می‌افتد؛ نه سخن می‌گوید و نه صدایی می‌شنود، چشمانش در حدقه چرخ می‌زند و چهره اطرافیان و حرکت لب‌های آنان را می‌بیند ولی صدایشان را نمی‌شنود. پس از مدتی، سایه مرگ چشمان او را نیز فرا می‌گیرد و جان از بدنش خارج می‌گردد.»(2)

 

محبتِ علی (ع) سکرات موت را آسان می‌کند

در روایتی داریم از نبی اکرم (ص) می‌فرماید: «هر کس که علی را دوست داشته باشد خداوند بر او سکرات موت را آسان می‌کند.»(3) پس هر چقدر این محبت عمیق‌­تر باشد، صمیمیت بیشتر باشد، آسانی جان دادن هم بیشتر خواهد شد.

خداوند تبارک و تعالی وقتی ملک الموت را برای قبض روح مؤمن می‌فرستد، ملک الموت با تشریفات و ادب خاصی به سراغ مؤمن می‌رود. امام صادق (ع) می‌فرماید: «پنج تن (ع) در موقع احتضار بالای سر مُحتضر می‌آیند و مؤمن محتضر آنها را می‌بیند و با دیدن آنها و بهشت به آسانی جان می‌دهد».

به عبارت دیگر، ما در دنیا این ملحق شدن را داریم. یعنی در دنیا بر اساس عشق به آنها، دستورات، روش و منش و نوع زندگی آنها زندگی می‌کنیم و بدیهی است که موقع وفات انسان با دیدنِ این معشوق‌ها و پیوستن به آنها شاد می‌شود و سختی مرگ را فراموش می‌کند.

پیوستن به اهل بیت در هنگام احتضار وقتی اتفاق می‌افتد که شخص در زندگی دنیا اهل اطاعت از خدا و رسول او بوده و با آنها زندگی کرده باشد.

 

در دنیا با این 4 گروه زندگی کن

قرآن در سوره نساء آیه 69 می‌فرماید: «و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی داشته [یعنی] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند و آنان چه نیکو همدمانند».

کسانی که اهل اطاعت خدا و رسول هستند، با کسانی معیت پیدا می‌کنند که خداوند به آنها نعمت داده است. «حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً» یعنی این 4 گروه برای تو در دنیا رفیق­‌های خوبی هستند. با آنها زندگی کن. براساس رفاقت با آنها زندگی کنید. قرآن در این آیه مبارکه به ما مژده می‌دهد که هر کس که خدا و رسول را اطاعت بکند، با آنها خواهد بود. «معیت» را به عنوان معلول «اطاعت» ذکر می‌کند. می‌گوید شما با هر کس که می‌خواهید محشور بشوید، باید منش و روشش را قبول داشته باشید به همان نحو زندگی کنید در این صورت با آنها محشور می‌شوید.

آنهایی که از نظر لباس پوشیدن، قیافه، رفتارهای فردی و خانوادگی و اجتماعی مقلد کسی می‌شوند با آنها محشور می‌شوند. این یک قاعده است که پیامبر (ص) فرمودند: «هر کس خودش را شبیه هر گروهی دربیاورد با همان‌ها محشور می‌شود.»

 

کسی که یک عمر با پیامبر و اهل بیت (ع) رابطه داشته و زیارت عاشورا خوانده؛ زیارت سایر معصومین (ع) را خوانده و به اینها دلدادگی داشته، طبیعی است که موقع مُردن آنها بالای سر انسان می‌آیند. جان دادنِ آسان و شیرین محصول رفاقت با اهل بیت (ع) است.

 

اثر ذکر “بسم الله الرحمن الرحیم” در آسان جان دادن

روایت است که عزرائیل (ع) وقتی برای گرفتن جان مؤمن می­‌آید، مؤمن احساس عدم آمادگی و حالت غافلگیری برایش دست می‌دهد، نه اینکه بدش بیاید. یک ذره تأنی، تأمل معطلی و احساس سنگینی دارد. خداوند تبارک و تعالی به عزرائیل (ع) می‌فرماید: «کف دستت بنویس “بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم” و نشانش بده.»

تا او «بِسمِ الله» را می‌بیند یک دفعه متوجه می‌شود که در بهشت است. یعنی اصلاً مسیر را متوجه نشده که تا بهشت آمده، انتقال را نفهمیده. همین که «بِسمِ الله» را دیده، روح از بدن بیرون آمده و بدن را رها کرده است. خوش به حال کسانی که با «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» انس دارند.

 

انس گرفتن در دنیا با ذکر “بسم الله الرحمن الرحیم”

یکی از ذکرهای مهمی که اولیای خدا، بزرگان و عرفا به شاگردانشان توصیه می‌کنند ذکر «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» است. بخصوص صبح‌ها بعد از نماز مستحب است، انسان 19 بار این ذکر را بگوید. انسان با «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» در دنیا محشور و مأنوس باشد.

نه اینکه «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» را فقط موقع کارها بگوید. هر چند این هم خیلی ارزش دارد که انسان در شروع هر کاری چه مادی و چه معنوی با «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» شروع کند، این خیلی ارزش دارد. بلکه انس با «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» یک مقام سلوکی است که انسان باید طی بکند تا به حقیقت «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» نائل و با آن محشور شود. حال آنهایی که از «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» لذت می‌بَرند، چه مژده خوبی برای آنهاست.

اینگونه نیست که یک نفر در دنیا هیچ انسی با «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» یا اذکار طیبه و پنج تن آل عبا نداشته باشد و موقع مُردن دیدن اینها برایش اشتیاق بیاورد، بلکه اگر انس نباشد، حالش خراب می‌شود. کسی که با «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» انس نداشته باشد، با شنیدن صوت قرآن خیلی حالش بد می‌شود. 

خیلی از آدم‌ها هستند که در موقع مُردن اگر برایشان «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیم» بگویی، آیه قرآن بخوانی، اسم پنج تن را بیاوری، حالشان خراب می‌­شود و فریاد می‌کِشند.

اذکار طیبه، خمسه طیبه (ع)، چهارده معصوم (ع)، نشانه‌های مقدس، شعائر الهی چیزهایی هستند که یک فطرت پاک با آن‌ها سنخیت دارد. حقیقت انسان و خلقت انسان بر اساس همین مقدسات است. چقدر خوب است انسان در دنیا واقعاً با اینها انس بگیرد.

سکرات موت، اتفاقاتی است که هنگام قرار گرفتن شخص در حالت احتضار، برای او پیش می‌آید.

پی نوشت:
1- بحار الانوار ج 6 صفحه 158 .
2- نهج البلاغة‌، نسخه و تصحیح محمد عبده، خطبه۱۰۷، ج۱، ص۲۱۲؛ محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج۱۱، ص۱۲۴. 
3- «مَن أَحَبَّ عَلیّاً هَوَّنَ اللهُ عَلَیهِ سَکَراتَ المَوت»/ فضائل الشیعه، ص3.

منابع:
مطلب “احتضار و سختی جان کندن” نوشته محمدرضا غفاری
سایت منتظران منجی؛ استاد شجاعی
مقاله “سكرات و غمرات مرگ” نوشته معصومه عباسی
سایت ویکی شیعه

سایت تبیان