اوصاف ماه مبارک رمضان در آئینه كلام معصوم (علیه السلام)

ماه رمضان نهمین ماه از ماههاى سال قمرى است. در قر آن كریم از ماههاى سال قمرى ، جز ماه رمضان نام هیچ ماه دیگرى نیامده است1 و این یكى از فضایل و امتیازات ماه رمضان است كه از میان ماههاى سال قمرى فقط از ماه رمضان در قر آن ، در سوره بقره آیه 185 نام برده شده است . كلمه رمضان اسمى از اسماى الهى است و نباید به تنهایى و بدون كلمه شهر كه به معناى ماه است ذكر شود .

هشام بن سالم از سعد نقل مى كند كه گفت ما هشت نفر در محضر امام محمد باقر(علیه السلام) بودیم ، رمضان به یاد ما آمد و از آن سخن گفتیم . امام باقر (علیه السلام) فرمودند :

نگوئید این رمضان است، نگوئید رمضان رفت و رمضان آمد . زیرا رمضان اسمى از اسماى الهى است كه نمى آید و نمى رود . سخن از آمدن و رفتن براى آن صحیح نیست . فقط آنچه كه زوال پذیر و نابود شدنى است مى آید و مى رود. و در ادامه فرمودند :

بلكه بگوئید ماه رمضان ، پس ماه را در تلفظ به اسم اضافه كنید كه اسم (رمضان) اسم خداست 2

در این رابطه روایت بسیارى از معصومین علیهم السلام به ما رسیده است كه مرحوم كلینى در فروع كافی بابى جداگانه و مستقل در این زمینه با عنوان :

‹‹باب نهى از گفتن رمضان بدون كلمه ماه ››3 گشوده است .

مرحوم شیخ حر عاملى نیز در كتاب الصوم وسائل الشیعه بابى با این عنوان دارد :

باب ‹‹مكروه بودن گفتن رمضان بدون اضافه به ماه و حرام نبودن گفتن رمضان به تنهایى و كفاره گفتن رمضان به تنهایى ››در روایتى در بحار الانوار و وسائل الشیعه از امام موسى بن جعفر (علیهماالسلام) از پدران گرامى ایشان از قول حضرت على(علیه السلام) آمده است كه گفتن رمضان به تنهایى بدون اضافه كلمه شهر(ماه) كفاره دارد باید صدقه بدهد و روزه بگیرد.4

از ناحیه علمای عامه (اهل سنت) نیز روایاتى از پیامبر گرامى اسلام در زمینه نهى از گفتن رمضان به تنهایى وارد شده است.5

در این مقاله اشاره اى كوتاه به برخی از امتیازات و اوصاف بر اساس روایات و احادیث معصومین (علیهم السلام) مى شود.

 

شهر الله (ماه خدا)

گرچه اجزاى زمان و مكان از نظر معنوى هیچ تفاوتى در ذات با یكدیگر ندارد ، ولى به واسطه امورى ، یك مكان همچون كعبه یا مساجد و مشاهده ، یا یك زمان همچون ماه رمضان و به ویژه لیلة القدر ، ارزش ، اعتبار و اهمیت پیدا مى كند و مبارك مى گردد .

در میان ماهها ، ماه رمضان ، ‹‹شهر الله ›› و ماه خداست ، زمانى است كه براى عبادت تعیین شده ، مردم همه در آن عبادت مى كنند و زمینه رشد و تكامل معنوى و تربیت استعدادها و سیر و سلوك و تخلق به اخلاق الله در این ماه بیشتر فراهم است . درهاى آسمانها به روى انسانها باز است . در این ماه ، زمینه برقرارى ارتباط بین زمین و آسمان فراهم مى شود . در كلمات معصومین (علیهم السلام) بارها ماه رمضان ‹‹شهر الله›› نامیده شده است. مطابق نقل امام صادق ( علیه السلام) پیامبر گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمودند :

‹‹ماه رمضان ماه خداست ، ماهى است كه در آن حسنات و كارهاى خوب را چند برابر ثواب دهند.6

رسول گرامى اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) در چند روایت ، شعبان را ماه خود و ماه رمضان را شهر الله (ماه خدا) نامیده اند.7

امام زین العابدین علیه السلام در دعاى وداع با ماه رمضان در ‹‹صحیفه سجادیه ››مى فرماید :

‹‹السلام علیك یا شهر الله الاكبر و یا عید اولیائه ›› درود بر تو اى بزرگترین ماه خدا و اى عید (روز جشن و شادى) دوستان خدا .

 

امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند :

‹‹ماه رمضان ماه خداست در این ماه زیاد ذكر خدا لا اله الا الله ، الله اكبر الحمدلله و سبحان الله بگو ئید››.8

 

شهر الصبر(ماه صبر)

در سخنان معصومین (علیهم السلام) ، ماه رمضان ماه صبر ، نامیده شده است

. پیامبر اسلام در توصیف ماه رمضان فرمودند:

«ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است.»9

 

مولى الموحدین على بن ابی طالب (علیه السلام) فرموده اند:

«روزه ماه صبر (ماه رمضان) و روزه سه روز در هر ماه ، زنگارها و غم و اندوه و وسواس را از قلب بیرون مى برد. 10

به بیان رسول الله (صلی الله علیه و آله) خداى متعال در حدیث قدسى مى فرماید :

همه اعمال بنى آدم ده برابر تا هفتصد برابر ثواب و پاداش دارد ، جز صبر كه براى من است و من پاداش آن را مى دهم . پیامبر گرامى اسلام ادامه مى دهند :

پس ثواب صبر فقط در نزد خدا روشن است و در پایان مى فرمایند : «والصبر الصوم» مقصود از صبر، روزه است.11

 

مرحوم علامه طباطبائى مى نویسد :

‹‹هر گاه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) از امرى محزون و غمگین مى شد از خواندن نماز و گرفتن روزه براى دفع آن غم و حزن ، كمك مى گرفت.12

صبر در زندگانی فردى و اجتماعى هر انسان و در زندگانى است ، یك ضرورت است ، صبر در دین به منزله سر نسبت به بدن است . همانگونه كه انسان بدون سر ، انسان نیست و بى اثر است دین هم بدون صبر و استقامت ، دین و ایمان نیست.13

 

ماه رمضان راه وصول به صبر، تمرین صبر و تقویت آن است. در ماه رمضان انسان با هواهاى نفسانى مبارزه مى كند، بدون هیچ قید و شرط سرگرم لذتهاى جسمى و شهوانى نمى شود خود را بزرگتر از آن مى داند كه زندگى مادى و شكمى و حیوانى را هدف قرار دهد، امساك و خوددارى از شهوات، خوددارى از خوردن و آشامیدن در ماه رمضان حتى در همان سطح كه در ماههاى دیگر نه تنها حلال و جایز بلكه مستحب است، ورزش و تمرینى است كه اراده انسان را تقویت میكند، به خویشتندارى عادت مى دهد و بر نفس خود مسلط مى كند .

انسان در ماه رمضان با روزه ، صبر عادت مى كند تا در زندگى و جامعه در برابر مشكلات و سختیها و مصیبتها شكست نخورد . روزه صبرى طولانى است بر جدایى و فراق از مهمترین عادتهایى كه همواره با زندگى انسان همراه است .

 

شهر المواساة (ماه همدردى)

پیامبر گرامى اسلام در وصف ماه رمضان فرموده اند: ‹‹ماه رمضان ماه همدرى است.›› 14

مواسات، یارى كردن، به هم كمك كردن و مساعدت و همراهى نمودن با مال و ثروت است . ماه رمضان ماه همدردى با پا برهنگان، مستضعفان، محرومان، گرسنگان، تشنگان، فقرا، مساكین، نیازمندان و بى بضاعتهاست. همه مردم ثروتمند و فقیر در گرسنگى و تشنگى مساوى اند. هیچ كدام در حال روزه چیزى نمى خورند و نمى آشامند و این راهى است براى اینكه عموم مردم به ویژه ثروتمندان و پولدارها و توانگران و سرمایه داران ، درد گرسنگى و تشنگی پا برهنگان را درك كنند و به فكر و یاد آنها باشند ، شریك غم و غصه آنها شوند ، به یارى آنها بشتابند ، یا مال و ثروت و امكانات خود به آنها كمك كنند ، حقوق سائل و محروم را بپردازند و از دادن خمس و زكات اموال خویش دریغ نورزند .

روایات بسیارى در این زمینه وارد شده كه فلسفه تشریح و وجوب روزه ، همدردى و مواسات ثروتمندان با پابرهنگان و محرومین است

. هشام بن حكم از امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسید : فلسفه تشریح روزه چیست ؟ امام در پاسخ فرمودند :

خداى متعال روزه را واجب كرد تا ثروتمند و فقیر مساوى شوند زیرا ثروتمند درد گرسنگى را نمى چشد تا به فقیر رحم كند. چون هر چه بخواهد و اراده كند قدرت فراهم نمودن آن را دارد ، پس خداى متعال اراده كرد بین انسانها مساوات بر قرار كند و به ثروتمند ، طعم گرسنگى را بچشاند تا بر ضعیف و ناتوان رقت آورد و بر گرسنه رحم كند. 15

فضل بن شاذان مى گوید امام رضا(علیه السلام) فرمودند :

به انسانها روزه داده شد تا درد گرسنگى و تشنگى را بشناسند و به فكر فقر در آخرت بیفتند … ، ‹‹شدت اثر فقر و گرسنگى را بر نیازمندان و بیچارگان درك كنند تا حقوقى را كه خداوند بر آنها در اموالشان واجب گردانده است ادا كنند.»16

پیامبر گرامى اسلام در سخنان خویش، ماه رمضان را بهار فقیران خوانده اند. 17 

به حقیقت ماه رمضان بهار فقیران است زیرا همه همچون فقیران در روز هنگام روزه یكسان هستند . بهار پابرهنگان است كه به صورت طبیعى عموم مردم درد و رنج و سختى آنها را درك و لمس مى كنند .

 

تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان

 

1- طباطبائی، محمدحسین، المیزان،ج2،ص12

2- مجلسى، بحارالانوار، موسسه اوفا، بیروت، لبنان، ج96، ص376

3- كافی، ج4، ص69

4- وسائل الشیعه، ج7، ص332

5- محمدی رى شهرى، میزان الحكمه، چاپ اول، ج4، ص176 به نقل از كتاب كنزالعمال .

6- بحارالانوار،  ج96، ص340

7-همان، صص 364 و356

8-همان، ص381

9-وسائل الشیعه، ج7، ص222/ كافى، ج4، ص66

10- بحارالانوار،ج96، ص341

11- بحارالانوار، ج96، ص254

12- طباطبائی، محمدحسین، سنن النبى، ص30

13- فیض الاسلام، ترجمه و شرح نهج البلاغه، حكمت 79، ص1123

14- من لا یحضره الفقیه، ج2، ص95

15- همان، ص73

16- وسائل الشیعه، ج7، ص4

17- همان، ص231