“معذرت می خواهم” دو کلمه ای که به ظاهر گفتنش راحت است اما امروزه شاهد هستیم این رفتار برای خیلی از ما آدم ها، مخصوصاً هرچه رتبه و سمت اجتماعیمان بالاتر می رود به این راحتی ها هم نیست.

خیلی وقت‌ها در اتفاقات ساده روزمره مثل وقتی که در خیابان با غریبه‌ای به طور ناگهانی برخورد می‌کنیم، یا وقتی به فروشنده پول اشتباهی می‌دهیم، زمانی که در یک آسانسور شلوغ هستیم و پای ما به کسی برخورد کند و …، از آنها عذرخواهی می کنیم. اما وقتی به عنوان یک انسان معمولی و شهروند ساده یک مشکل اساسی در زندگی شخصی و عمومی پیش می آید، یا وقتی به عنوان یک مدیر کلان در یک جامعه مشکل آفرین می شویم و یا اشتباهی را مرتکب می شویم عذرخواهی نمی کنیم، واقعاً دلیل این نوع برخوردها چیست؟

چرا عذرخواهی نمی‌کنیم؟

یکی از عواملی که مانع می شود هر کدام از ما آدم ها در مقابل اشتباهاتمان عذرخواهی نکنیم، غرور و خودبزرگ بینی است که در وجودمان رخنه کرده و با بی توجهی به آن، بارورتر شده است.

این در حالی است که در روایات این اخلاق مورد مذمت قرار گرفته شده است: امام علی علیه السلام غرور را ضد عقل شمرده و می فرماید: «لایلقی العاقل مغرورا؛ آدم عاقل هرگز مغرور دیده نمی شود.» (1) 

و در روایتی دیگر امام صادق (علیه السلام) هم می‌فرماید: «لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ‏ ذَرَّةٍ مِنْ‏ كِبْرٍ: داخل بهشت نمی‌شود، كسی كه در قلبش ذره‌ای از كبر و غرور باشد؟» (2) 

ما آدم ها در شرایط و موقعیت های مختلف همیشه فکر می کنیم حق همیشه با ماست، اما این درست نیست. ما انسانیم. همه ما گاهی اشتباه می‌کنیم. باید نواقص خود را بپذیریم و سعی در رفع آن ها داشته باشیم. بدانیم عذرخواهی کردن های به جا آدم را کوچک که نمی کند هیچ، به انسان ارزش می دهد.

زمان، فاکتور مهمی است

انتخاب زمان مناسب، برای عذرخواهی درست و تأثیر گذار می تواند عامل مهمی باشد. گاهی بهترین زمان، بلافاصله بعد از انجام اشتباه است؛ گاهی بهتر است کمی صبر کنید. نیش یک حرف تند و زننده با یک عذرخواهی سریع می تواند بلافاصله آرام شود اما دیگر رنجش ها ممکن است فرد رنجیده خاطر پیش از آنکه حتی بخواهد جمله بعدی شما را بشنود، برای آرام شدن به زمان بیشتری احتیاج داشته باشد. 

خلاصه اینکه بدانیم زمان نقش مؤثری در تأثیرگذاری اعمال دارند و باید برای آن ها برنامه ریزی شوند چنانچه در تعالیم دین اسلام هم به این برنامه ریزی توجه داده شده است؛ رسول خدا(صلی الله و علیه وآله) فرمود: «الامور مرهونةٌ باوقاتها؛ هر کاری در گرو زمان خودش است.» (3)

از طرفی هم وقتی فرصت مناسب را پیدا کردید دیگر امروز و فردا نکنید که فرصت ها در حال گذر هستند و معلوم نیست چه اتفاقی بیافتد؛ چنانچه پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) فرمود: «اضاعةٌ الفرصة غصّةٌ؛ ضایع کردن فرصت (در مسیر غیر صحیح) غصّه می آورد.»(4) و در بیانی دیگر می فرمایند: «ترک الفرص غصصٌ؛ ترک فرصت ها (و بهره برداری نکردن) غصّه ها در پی دارد.»(5) امام علی (علیه السلام) در بیانی نیز می فرمایند: «الفرصة تمرّ مرّ السّحاب؛ زمان و فرصت همچون ابر در حال گذر است.»
 وعاقلانه ترین و صحیح ترین منش این است که تاجایی که امکان دارد تلاش کنیم تا اسبابی را برای عذرخواهی فراهم نکرده و قصورات خود را در برابر دیگران کاهش دهیم تا مجبور به عذرخواهی نشویم.

کلام آخر

نکته ی دینی که در باب حسن ختام باید عرض شود این است که در روایتی از پیامبر خدا صلوات الله علیه بیان شده؛ ایاک و ما تعتذر منه؛ فان فیه الشرک الخفی؛ زنهار از کاری که به سبب آن پوزش بخواهی؛ زیرا در این کار شرک پنهان، است.(7) 

بنابر این روایت و نیز دعای امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه، عذرخواهی صرفاً از بنده خدا، به خاطر ارتکاب اشتباه شرک خفی است که مجال تبیین این مطلب در این مقاله نیست، تنها این نکته را مد نظر داشته باشیم که لازم است قبل از عذرخواهی از بنده خدا، به خاطر اشتباهی که رخ داده است و کوتاهی که از سوی ما سر زده، از خدا عذرخواهی و طلب مغفرت داشته و توبه کنیم جای آوریم و در ادامه ی آن  از بنده خدا هم به خاطر ستم و کوتاهیمان عذرخواه باشیم.

و ختم کلام آنکه عاقلانه ترین و صحیح ترین منش این است که تا جایی که امکان دارد تلاش کنیم تا اسبابی را برای عذرخواهی فراهم نکرده و قصورات خود را در برابر دیگران کاهش دهیم تا مجبور به عذرخواهی نشویم.

پی نوشت:
1- غررالحکم، 497
2- وسائل الشیعه، ج‏15، ص 375
3- بحار، محمد باقر مجلسی، دارالکتب الاسلامیه، ج 77، ص165، ح 2، منتخب میزان، ص 403
4- نهج البلاغه، حکمت، 118
5- بحار، ج 77، ص 165، ح 2
6- بحارالانوار؛ ج87، ص200، ح82

منابع:
ایسنا
کتاب الحیات؛ نوشته محمدرضا حکیمی
کیهان
سایت العالم
سایت فارس؛ سخنان آیت‌الله محمد محمدی‌ری‌شهری در درس تفسیر سوره مبارکه بقره