واقعه ی عاشورا ، با همه ی بزرگی مصیبت و بی هماوردی فجایعی که بر بزرگترین انسانهای تاریخ داشت، درسهای فراوانی دارد.. در میان معاصرین یکی از بزرگترین اندیشمندانی که توجه ویژه ای به این مسئله داشته اند مرحوم علامه محمد تقی جعفری(ره) بودند که مجموع سخنرانی ها و مطالب ایشان در این خصوص در کتاب “حسین، شهید فرهنگ پیشرو انسانیت” منتشر شده است. به لطف خدا بعضی از مطالب ایشان اشاره می کنیم..

نعمت شناسی امام حسین(علیه السلام) به انسان ها می آموزد که باید نعمات الهی را بیان نموده و در هر حال چه خوشی و چه سختی شکرگزار خداوند بود. انسان به واسطه شکرگزاری و استفاده صحیح از نعمات الهی شایسته تنعم و پاداشی ابدی خواهد شد.

این جهان سراسر نعمات الهی است. همین جهان مادی نیز نعمت خداوند است. در واقع فرصتی است که به انسان عطا شده تا از آن بهره مند گردیده و به وسیله آن آخرت خود را آباد سازد. بزرگ ترین دارایی های انسان از جمله حق حیات تا کوچک ترین آن که شاید به چشم انسان نیاید، موهبتی از جانب خداوند است.
امام حسین(علیه السلام) در خطبه ای که شب عاشورا در جمع یارانشان فرمودند، نعمات الهی را برشمردند. جملات امام در این خطبه روشنگر چند مسئله مهم برای انسان است که آنها را بیان خواهیم نمود.

نعمت شناسی در خطبه امام حسین(علیه السلام)

امام حسین(علیه السلام) در شب عاشورا یاران خویش را فراخوانده و خطبه ای ایراد نمودند. امام در این خطبه بیعت از آنها برداشتند و میان رفتن و ماندن در کربلا مخیّر نمودند. خطبه امام چنین آغاز می شود:

«من شکر و ثنا الهی را به جای می آورم (بهترین ثنا و شکر). ستایش او را می گویم برای هر شادی و اندوهی (برای هرگونه گشایش و گرفتاری) خداوندا حمد تو را می گویم که ما را تکریم نمودی به نبوت. ما را در دودمان پیغمبر قرار دادی. قرآن را بر ما تعلیم فرمودی و برای ما گوش های شنوا و چشم های بینا و دل های جوان (نیک) قرار دادی. اینک در میان این همه بلا و خطر از تو می خواهیم که ما را از بندگان شکرگذارت محسوب نمایی.»
سخنان امام چند نکته مهم در مسئله نعمت شناسی برای انسان در بردارد:

شکرگذاری در ناخوشی و تسلیم در خوشی

نخستین نکته قابل توجه در سخنان امام در خصوص نعمت شناسی، شکر خداوند در هر شرایط است. ایشان در سخت ترین لحظات زندگی خود به گونه ای سخن می گویند که گویی در عالی ترین موقعیت زندگی و در شرایطی طبیعی و به دور از هرگونه تنش و اضطرابی قرار دارند. این در حالی است که قطعاً امام بهتر از هر کس دیگری به ستم و ظلمی که فردای آن شب به یاران و اهل بیت ایشان می شد آگاهی داشتند. شروع سخنان امام با این جمله که (ستایش او را می گویم برای هر شادی و اندوهی) به این معنا است که در هر شرایطی باید به خواست خداوند راضی بود. انسان باید در لحظات خوش زندگی شکرگذار خداوند و در ناگواری ها تسلیم محض خواست او باشد و اجازه ندهد سختی های زندگی لحظه ای از ایمان او بکاهد.

بازگو کردن نعمات خداوند

امام حسین (علیه السلام) در ابتدای سخنان خود شکر خداوند را بر زبان جاری و نعمات خداوند را بیان نمودند. همان گونه که خداوند در قرآن کریم می فرماید:
«وَ أمَّا بِنِعمَهِ رَبِّکَ فَحَدِّث» (سوره ضحی، آیه 11)
(از نعمت پروردگار خویش [با مردم] سخن بگو.)
انسان نباید از خدا غافل شود. بیان نعمت ها، انسان را از غفلت نسبت به خداوند و نعمات و مواهب او رهانده و از گمراهی او جلوگیری می کند.

نعمات غیر اختیاری

مطلب دیگری که امام در سخنان خود به آن اشاره می نمایند، نعمات و مزایای غیر اختیاری است. این نعمت در خطبه ایشان عبارت است از قرار گرفتن در دودمان نبوت. رشد در خاندان عصمت و طهارت نعمتی غیر اختیاری برای امام بود. نعمتی که خود ایشان در آن نقشی نداشته و لطف خدا شامل حال ایشان گردیده بود.
هیچ انسانی از نعمات غیر اختیاری در حیات خود بی نصیب نیست بلکه توجه او به این نعمت اندک بوده و آن را نادیده می گیرد.

نعمات اختیاری

نعمات اختیاری مواهبی هستند که بهره از آنها به دست خود انسان است. امام از بیان نعمات اختیاری به سه نعمت گوش، چشم و قلب اکتفا نموده اند. ایشان بیان می نمایند که: (به من گوش دادی تا بشنوم…) این سخن به این معناست که خود انسان باید از نعمات خداوند بهره جوید و از آنها در مسیر صحیح استفاده نماید. اگر انسان حقایق را با چشم ببیند و با گوش بشنود و به وسیله قلب و دلش درک کند، سعادتمند خواهد شد. پس این سه نعمت بزرگترین نعمات در انسان شدن انسان است. به همین علت امام این سه نعمت را بیان نموده اند.

شایستگی انسان برای تنعّم با بهره مندی صحیح از نعمات

انسان گاهی از نعمت های خداوند به گونه ای بهره می جوید که شایسته لذتی ابدی خواهد شد. سیر کردن فردی گرسنه به شکرانه نعمات مادی که خداوند در اختیار او قرار داده است یا تعلیم به جاهل به شکرانه علمی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است، از مصادیق بهره مندی صحیح انسان از این مواهب است. زمانی که استفاده انسان از نعمت ها در راه صحیح و با نیتی خالصانه باشد، او را شایسته برخورداری از برترین نعمات خداوند خواهد نمود.

البته نکته ای بسیار مهم در این خصوص قابل تذکر است. همانگونه که بیان شد این امر که انسان نعمات الهی را بیان کند و بر زبان بیاورد برای او ضروری است چرا که از غفلت او جلوگیری می کند. اما باید توجه داشته باشد که اگر عمل خیری از او سرزد و قدمی در این راه برداشت همه را باید به حساب لطف خداوند بیاورد، به بیان دیگر بداند که اگر یاری خداوند نبود نمی توانست در این راه وارد شود. گاهی انسان دچار خود کم بینی شده و نام آن را تواضع می گذارد. به این ترتیب زمانی که موفق به انجام کار خیری شد مثلاً مدرسه ای تأسیس نمود، چنین می گوید که: (من کاری نکرده ام. بنده کجا و عمل خیر کجا!) این تفکر تواضع و خود سازی نیست بلکه خودسوزی است و چیزی جز بدبختی برای انسان به ارمغان نمی آورد. اگر انسان کاری انجام نمی دهد پس چه کسی کار می کند؟
خود سازی انسان زمانی است که پس از انجام کار خیر آن را به حساب بیاورد و بگوید که من این کار را انجام داده ام، اما بداند خداوند او را یاری رسانده و لطف الهی شامل حال او گردیده است که توانسته کار خیری انجام دهد. انسان نباید به خود تلقین کند که کاری نکرده ام. همانگونه که نباید منتی بگذارد و بداند که بسیاری دیگر همچون او به این مقام رسیده اند و حتی هزاران نفر در مقامی بالاتر از او هستند.

این است معنای بهره مندی صحیح از نعمات الهی. توجه به این مسئله بسیار با اهمیت است چرا که تفاوت میان خودسازی و خود سوزی در همین نکات به ظاهر بی اهمیت خلاصه می شوند.

نعمت شناسی امام حسین(علیه السلام) در واقعه عاشورا، که از هولناک ترین وقایع تاریخ بشر است، و توجه به نعمات الهی و شکرگزاری در آن شرایط سخت، برای بشر تا قیامت آموزنده خواهد بود. این ویژگی واقعه عاشورا و انسان سازی فرزند علی ابن ابی طالب (علیه السلام) است.

پروردگارا! ما خود می دانیم که قدرت و توانایی شکر تو را نداریم. ما را در شناخت نعمات کوچک و بزرگی که به ما عطا نمودی یاری بفرما. امین.

منبع:
امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت، علامه محمد تقی جعفری

فرآوری: محدثه السادات حسینی- بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان